?
Türkiyede İslami İlimler üst başlığıyla bu alanda yapılan çalışmaların hâsılasını ortaya koymayı hedefleyen serimize Fıkıh sayıları ile devam ediyoruz. Daha önce Tefsir ve Kuran İlimlerini iki cilt halinde, ardından Hadis konulu sayıyı tek cilt halinde yayınlamıştık. Ardından bu geniş alanın diğer önemli bir ayağı olan ve dört cilt halinde hazırladığımız Fıkıh sayılarının ilk kısmını Osmanlı Dönemi I ve Osmanlı Dönemi II olarak yayınladık. Şimdi ise Cumhuriyet Dönemi I ve Cumhuriyet Dönemi II sayılarıyla karşınızdayız. Serinin devamını, hâlihazırda çalışmaları sürdürülen ve yine Türkiyede İslami İlimler üst başlığıyla yayınlanacak olan Kelam ve Tasavvuf başlıklı sayılar oluşturacak. Bu seride Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi Türkiyesinde yapılan İslami İlimler çalışmalarının bir envanterinin çıkarılması, bu alanı genel olarak tanımlayabilmek için mevcut çalışmaların değerlendirilmesi, henüz araştırmacıların yeteri kadar ilgisini çekmemiş kaynak ve temaların gündeme getirilmesi ve bu alana katkıda bulunmuş belli başlı kurumsal ve kişisel gayretlerin ortaya konulması amaçlanmaktadır.
TALİDin 2005 yılında neşredilen Türk Hukuk Tarihi (c. 3, sy. 5) sayısında ağırlıklı olarak Osmanlı hukukunun resmî kaynaklarını teşkil eden literatür işlenmiş; hukuk ve fıkıh tarihi yazımına dair üç makalenin yanısıra Divân-ı Hümâyun kayıtlarının ana defter serileri, klasik dönemdeki kanunnameler, Tanzimat sonrası kanunlaştırma ve kanunnameler (kanunlar, Mecelle, Arazi kanunnamesi), şerî mahkeme sicilleri ve sakk mecmuaları tanıtılmıştı. Ayrıca fetva literatürü ve başlangıçtan 1600 yılına kadar olan fürû-i fıkıh kitapları literatürü işlendiği gibi, tematik olarak da Osmanlıda vakıf, ceza hukuku, zimmiler ve kadın konulu çalışmalar yer almıştı. Kurum tanıtımı türünde ise mahkemelere ve merkezî meclislere dair literatür değerlendirilmişti. Elinizdeki fıkıh sayılarının Osmanlı dönemiyle ilgili olan ciltlerinde müftî ve müderrislerin müktesebatının temelini oluşturan fıkıh literatürüne ağırlık verilmeye çalışıldı. Bu ciltlerde yer alan makalelerin bir kısmı doğrudan yazma eser kütüphanelerinde yapılan araştırmalara, Osmanlı dönemine ait yazma veya matbu şekildeki klasik kaynaklar üzerinde yapılan çalışmalara dayanmaktadır. Kanaatimizce bu çalışmalar, Osmanlı hukuku araştırmalarına dair genel haritanın çıkarılması yolunda büyük bir katkı sağlayacaktır. Bununla birlikte Osmanlı hukukuna dair henüz tam bir envanterin bile çıkarılamadığını belirtmek gerekir.
Türkiyede İslami İlimler: Fıkıh sayılarının Cumhuriyet dönemi fıkıh araştırmaları ise yaklaşık son bir asırlık dönemde gerek akademik kurumlarda gerekse bu tür kurumlar dışında Latin alfabesiyle ortaya konulan literatüre yoğunlaşmaktadır. Osmanlı dönemine nispetle çok daha kısa olan Cumhuriyet döneminde, gerek nüfus artışı, okuryazarlığın yaygınlaşması, şehirleşme, gerekse modern yüksek öğretim sisteminin getirdiği akademik üretim zorunluluğu gibi çeşitli sebeplerle fıkıh literatüründe nicelik bakımından bir patlama olduğu, fıkıh alanında son otuz - kırk yılda tüm Osmanlı döneminden çok daha fazla çalışma yapıldığı görülmektedir. Ancak nicelik bakımından vaki olan bu durumun nitelik bakımından da geçerli olduğunu söylemek mümkün görünmemektedir.
Elinizdeki Türkiyede İslami İlimler: Fıkıh - Cumhuriyet Dönemi I sayısının ilk makalesini, Türkiye Cumhuriyetinde Fıkıh Literatürü: Bir Hasıla başlığıyla Eyyüp Said Kaya kaleme aldı. Kaya, Cumhuriyet döneminde fıkıh çalışmalarının hikayesini anlattığı makalesinde 1928den günümüze bu çalışmaların geçirdiği safhaları, tartışmaların ve literatürün arkasında yatan saikleri inceliyor, fıkıh literatürü ile İslamcılık arasındaki yoğun ilişkiye değiniyor, geldiğimiz noktada alanla -ve özellikle fıkhî olanın sınırlarını yeniden tanımlamakla- ilgili içeriden eleştiriler ortaya koyuyor, yapılmasını gerekli gördüğü yeni çalışmalara işaret ediyor.
Sayının ikinci makalesini Türkçe Telif Edilen Fıkıh İlmi/İslam Hukuku Tarihi Çalışmaları başlığıyla Kemal Yıldız, İlyas Yıldırım, Oğuzkağan Demir ortaklaşa kaleme aldılar. Çalışmada fıkıh ilmi/İslam hukuku tarihi yazımının ortaya çıkışına kısaca temas edilmesinin ardından toplamda yirmi üç telif eser özet bir şekilde tanıtılarak değerlendirmelerde bulunulmuştur.
Abdullah Kahraman Cumhuriyet Dönemi İlmihalleri: Fıkıh ve Toplumsal İhtiyaç Bakımından Bir Değerlendirme başlıklı yazısında, Müslümanların günlük dini pratiklerine dair toplu bilgi verme yanında yazıldıkları dönemlerin dini ihtiyaçları hakkında da fikir veren ilmihal kitaplarını Cumhuriyet Dönemi bağlamında ele aldı. Toplumun dinî pratiklere dair ihtiyaçlarının ilmihallere yansıması ile dinî anlayışlardaki bakış ve zihniyet değişimini de ilmihallerden takip etmek mümkündür. Bu çalışma bir önceki sayıda (Fıkıh - Osmanlı Dönemi II) yayımlanan Tanzimattan Cumhuriyete İlmihal Literatürü (1839-1922) başlıklı makaleyle birlikte değerlendirildiğinde son iki yüzyılda Türkiyede büyük bir yükseliş yaşayan ilmihal literatürü hakkında genel bir fikir edinilecektir.
Sümeyye Onuk Son Dönem Fıkıh Usûlü Eserleri başlıklı makalesinde Tanzimattan günümüze kadar Türkçede oluşan fıkıh usûlü literatürünü iki dönem halinde inceledi. Onuk, evvela yoğun biçimde kanunlaştırma faaliyetlerine bağlı olarak kurulan yükseköğretim kurumları, buralarda görev alan hocalar ve onların telif ettiği eserleri incelediği Tanzimattan Cumhuriyet dönemine kadar devam eden süreci, ardından ise fıkıh ve fıkıh usûlunün artık merî hukukta karşılığının bulunmadığı, İslâmî eğitim veren kurumlarda ders kitabı ihtiyacını karşılamak amacıyla eserlerin telif edildiği Cumhuriyetten günümüze kadar gelen süreci ele aldı.
Tuncay Başoğlu Türkiyede Mukayeseli Hukuk Çalışmaları başlıklı makalesinde Osmanlı son döneminden günümüze Türkiyede mukayeseli hukuk çalışmaları kapsamında ele alınabilecek akademik çalışmalara dair değerlendirmelerde bulundu. Makale, hukuk alanında Batılılaşma çabalarının gerçek anlamda mukayeseli hukuk çalışmalarına imkan vermediğine, gerek kurumlaşma, gerek yayın, gerekse müfredat açısından alanın son derece zayıf
kaldığına/bırakıldığına dikkat çekmektedir. Bu çerçevede hukuk eğitimi müfredatında fıkha mukayeseli hukuk çalışmaları çerçevesinde dahi yer verilmesine iyi gözle bakılmamış, daima kendisinden korkulan ve kaçınılan bir alan olarak görülmüştür. Bu tür bir yaklaşımın sonucu olarak mukayeseli hukuk alanı zayıf, çoğunlukla seçmeli ders olarak kendisine yer bulabilen ve Kara Avrupa hukuku literatürüne ve bakış açısına bağımlı bir alan olarak var olagelmiştir.
Türkiyede İslâm Hukuku Alanında Yapılan Tahkik Çalışmaları başlıklı makalesinde Nail Okuyucu akademik düzeydeki ilahiyat araştırmalarında oluşan ciddi birikimin önemli bir parçasını oluşturan tahkik çalışmalarını inceledi. Çalışmasında öncelikle Türkiyede İslâm hukuku alanında hazırlanmış tahkik çalışmalarının bir listesini sunan Okuyucu, ardından bu çalışmalar üzerinden elde edilen tespitlerden hareketle değerlendirmelerde bulundu.
Sevinç Bildik, 1923-2013 yılları arasında Türkiyede yapılmış lisansüstü düzeydeki fıkıh tezlerinin bir panoramasını sunmayı amaçladığı Türkiyede Yapılan Fıkıh Tezleri Üzerine Panoramik Bir İnceleme başlıklı çalışmasında konuyu iki boyutta ele aldı. Bildik öncelikle istatistiki olarak yıllara, araştırmacılara, kurumlara, danışmanlara göre fıkıh tezlerinin dağılımını sundu ve tezlerin sayısal olarak yoğunlaştığı dönemler hakkında bir fotoğraf çekti. İkinci olarak ise fıkıh tezlerini konuları itibariyle dört temel ilgi alanı içinde bir tasnife tabi tutarak yoğunluk derecelerine göre örneklendirdi.
Cumhuriyete geçişten sonra Ebû Hanîfe hakkında ortaya konan fıkıh çalışmalarını incelediği Cumhuriyet Dönemi Türkiyesinde Ebû Hanîfe Hakkında Yapılan Fıkhî Çalışmalar başlıklı yazısında Bilal Esen, Hanefî mezhebinin yayıldığı bölgelerden biri olması sebebiyle bu coğrafya için özel bir değer taşıyan Ebû Hanîfeye Cumhuriyete geçişten sonra gösterilen ilginin boyutlarını tespit etmeyi ve bu konuda ortaya konmuş çalışmaları değerlendirmeyi amaçladı.
Sayının Türkiyede Şâfiî Çalışmaları başlıklı son makalesinde Soner Duman, bir fıkıh mezhebinin kurucusu olmasının ötesinde İslâm düşüncesi üzerinde önemli etkileri bulunan bir şahsiyet olan İmam Şâfiî üzerine Türkiyede ve yurtdışında son dönemlerde artan akademik çalışmalar yanında, Türkçeye tercüme edilen eserler hakkında bilgiler verirken, aynı zamanda karşılaştırma, değerlendirme ve tekliflerde bulundu.
Türkiyedeki Fıkıh çalışmalarını konu edinen sayıların söyleşileri Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Prof. Dr. M. Akif Aydın, Prof. Dr. Ali Bardakoğlu, Prof. Dr. İbrahim Çalışkan, Prof. Dr. Orhan Çeker ve Prof. Dr. Hamdi Döndüren gibi sahanın öncü isimleriyle gerçekleştirildi. Söyleşilerde değerli hocalarımızın akademik çalışmalarının seyrini, Türkiyedeki ve dünyadaki fıkıh çalışmaları üzerine düşüncelerini, kazanımlar, sorunlar ve öneriler çerçevesinde bugünkü ve gelecekteki fıkıh çalışmalarının gidişatı üzerine görüşlerini bulacaksınız. Elinizdeki Türkiyede İslami İlimler: Fıkıh - Cumhuriyet Dönemi I sayısında Prof. Dr. Ali Bardakoğlu ve Prof. Dr. İbrahim Çalışkan ile yapılan söyleşileri okuyabilirsiniz.
Derginin son kısmında ise Türkiye araştırmaları üzerine Temmuz 2014 Aralık 2014 tarihleri arasında yayınlanan dergi ve makalelerin içeriklerini toplu halde görebileceğiniz bir ek bulacaksınız.
Bu sayının çıkmasını sağlayan yazarlara, hakemlere, ajans görevlilerine, yayın ve danışma kuruluna teşekkürlerimizi sunuyoruz. Fıkıh sayılarının hazırlanmasında baştan sona gösterdiği gayretten ötürü sayı editörü Doç. Dr. Tuncay Başoğluna bilhassa teşekkür ederiz.
Türkiyede İslami İlimler serisinin Fıkıh - Cumhuriyet Dönemi II sayısında görüşmek üzere
Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi
