Tanzimat'tan Cumhuriyet'e İlmihal Literatürü (1839-1922)
Bu yazı, Tanzimat Fermanı'nın ilanından Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna kadar olan yaklaşık seksen yıllık süreçte telif edilen ilmihallerin serencamına dairdir. İlmihaller, öğrenci ilmihalleri, halk ilmihalleri ve dar kapsamlı ilmihaller olmak üzere üç kategoride değerlendirilmiş ve özellikle I. Meşrutiyet dönemi sonrasında ders kitabı olarak hazırlanan ilmihallerin sayısında dikkate değer bir artış gözlenmiştir. Tespit edebildiğimiz yaklaşık 200 ilmihal arasında nitelikli eserler bulunmakla birlikte, kahir ekseriyeti birbirinin tekrarı olup ders kitabı olmaya elverişli değildir. Okul ilmihallerindeki niceliksel şişmenin başlıca sebepleri: Avrupa tarzı mekteplerin açılması dolayısıyla ders kitaplarına duyulan ihtiyaç, yazılan ilmihallerin içerik bakımından yetersizliği ve nitelikli kitaplar yazma arayışı, müfredat değişiklikleri ve ders kitabı sektöründen pay alma düşüncesidir. Gerek ders kitapları ve yazarlar ve gerek eğitimciler açısından bu döneme tam anlamıyla bir kaos hakimdir. Bu sebeple özellikle II. Meşrutiyet sonrasında neşredilen gazete ve dergilerde dönemin Maarif bakanları ağır eleştirilere muhatap olmuştur.
OSMAN GÜMAN
