Osmanlı Klasik Dönemi Tasavvuf Literatürü
Bu araştırma kuruluşundan itibaren üç asırlık bir dönemde Osmanlı coğrafyasında
te’lif, tercüme ya da şerh şeklinde manzum veya mensur olarak kaleme alınan
tasavvufî mahiyetteki eserlerin tespiti ve ana hatlarıyla muhtevalarının
belirlenmesine yöneliktir. Çalışmada tasavvufî konulara ve figürlere yer veren
eserlerin yanı sıra, dinî-tasavvufî veyâ dinî-ahlakî-tasavvufî mahiyet arzeden
eserler de incelemeye alınmış, bunların yalnızca tasavvufla ilgili bölümleri
değerlendirilmiştir. Araştırmaya konu olan eserler öncelikle “tasavvuf tarihi” ve
“tasavvuf düşüncesi” açısından iki ana başlıkta tasnif edilmiş, tasavvuf tarihi
literatürü “tabakât” ve “menâkıbnâme” türleri üzerinden incelenmiştir. Tasavvuf
düşüncesi bağlamında değerlendirilen literatür ise vahdet-i vücûd, aşk-ı ilâhî,
şerîat-hakîkat, ricâl-i gayb, velâyet, keşf ve kerâmet, seyru sülük aşamaları ve
unsurları gibi başlıklar altında düzenlenmiştir. O dönemde tasavvuf tarihiyle ilgili
“tabakât” ve “menâkıbnâme” türünde tercüme ve telif şeklinde hazırlanan eserlere
göre, tasavvuf düşüncesi üzerine hazırlanan literatürün bâriz bir üstünlüğü dikkat
çekmektedir.
Osmanlı klasik döneminde tasavvuf anlayışının şekillenmesinde en derin ve kalıcı
etkinin Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin varlık/tevhid anlayışı (vahdet-i vücud) ile
Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî’nin aşk-ı ilâhî anlayışı çerçevesinde gerçekleştiği
görülür. Şerîat-hakîkat birlikteliğine vurgu ise hemen bütün literatürün ortak
özelliği olarak öne çıkmaktadır. Tasavvufun temel konuları açısından önceki
dönemi Osmanlıya taşımada özellikle kuruluş asrında iki isim dikkat çekmektedir:
Osmanlı medreselerinin ilk baş müderrisi Dâvûd-i Kayserî ve Osmanlı
şelhülislâmlık makamının ilk mümessili Molla Fenârî. Bu iki ismin yazdıkları
eserleriyle üzerinde durdukları başlıklar varlık ve mertebeleri, insan-ı kâmil/
ricâlullah, seyru sülük ve aşk-ı ilâhî gibi tasavvuf düşüncesinin esasını teşkil eden
konular olmuştur.
