Menzilnameler Üzerine Bir Literatür Değerlendirmesi

Devletler idari, ekonomik ve askerî açıdan kontrollerini kolaylaştırmak adına hakimiyetleri altında bulunan topraklarda sistematik yol ağları oluşturmuşlardır. Osmanlı İmparatorluğu’nun kontrol ettiği topraklar düşünülünce, imparatorluk içerisinde sistematik yol ağlarının oluşturulması bir zaruret haline gelmiştir. Bu minvalde Anadolu ve Rumeli yol ağlarında sağ, orta ve sol kollar olmak üzere toplam altı adet ana yol oluşturulmuştur. Zaman içerisinde ihtiyaca yönelik olarak ana yollara bağlı tali yollar meydana gelmiştir. Merkezin taşra ile olan irtibatı ve resmî haberleşmesi ana ve tali yollar üzerinden XIX. yüzyıla kadar; ulak hükmü, menzilhane sistemi, in’am hükmü, kiracıbaşılık ve posta teşkilatı üzerinden gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde hem yolların güvenliğinin sağlanması hem de yolcuların konaklama, yeme, içme gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması için menziller inşa edilmiştir. Menziller; hac menzilleri, askerî menziller ve devlet görevlilerinin-ulakların kullandığı menziller olarak temelde üçe ayrılmaktadır. Bu menziller işleyiş bakımından benzer özelliklere sahip olsalar da coğrafi konum, mimari özellik gibi konularda birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Menzillerle ilgili bilgilere resmî belgelerin yanı sıra, menzilnâmeler üzerinden ulaşılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan itibaren kullanıldığı düşünülen yol ağlarının organizasyonunu sağlayan menziller ile ilgili bu döneme kadar birçok çalışma yapılmıştır. Bu nedenle bu çalışmada öncelikle Osmanlı’da bulunan Anadolu ve Rumeli yol ağlarından kısaca bahsedilecektir. Daha sonra ise menzilnâme literatüründe yapılmış olan çalışmalar; askerî menzilnâmeler, hac menzilnâmeleri, devlet görevlilerinin-ulakların kullandığı menziller ve menzilleri mimari olarak inceleyen çalışmalar olarak dört ana başlık altında incelenecektir.

Özge Eda KAYA
Makaleyi indir

Bu alana yorumlarınızı ve katkılarınızı yazınız

Yorum yapmak için giriş yapınız