Herbert Spencer’ın Görüşlerinin Türkiye’ye İntikaline İlişkin Bir Örnek: İbrahim Aşkî’nin Terakki: Kanunu ve Sebebi Başlıklı Tercümesi

XIX. yüzyılın önemli düşünürlerinden olan Herbert Spencer’ın (1820-1903) Osmanlı aydınları üzerindeki etkisi yadsınamazdır. Özellikle evrim ve ilerleme kavramları etrafında şekillendirdiği organizmacı toplum görüşü sıklıkla tartışılmıştır. Sosyolojinin kurucu fikirleri arasında yer alan ve diğer sosyal bilimlerin de bakış açılarını önemli ölçüde etkileyen “terakki/ilerleme” anlayışı da Osmanlı aydınlarının hareket noktasını teşkil etmiştir. Bu anlayışın etkileyici bir anlatımını bulduğumuz Spencer’ın “Progress: Its Law and Cause” başlıklı makalesi de 1335 yılında İbrahim Aşkî [Tanık] tarafından Türkçeye kazandırılmıştır..

Bu makalesinde Spencer, yeryüzünün, yeryüzü üzerindeki hayatın, toplumun, devletin, sanayinin, ticaretin, dilin, müziğin, edebiyatın, güzel sanatların, bilimlerin gelişmesinde basitten karmaşığa birbirini takip eden farklılaşmaların yattığını savunmuştur. İlerleme, ona göre, heterojen olanın homojen olandan türeyip gelişmesidir ve bu farklılaşma süreci, bütün organizmaların tarihi olduğu gibi bir organizma olan toplumun da tarihidir. Darwin’in Türlerin Kökeni’nden iki yıl önce kaleme alınmış bu eser, evrimin seyrine ve ilerlemenin ilkelerine dair ilgi çekici bir eser olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızda söz konusu metnin transliterasyonu paylaşılacak ve I. Meşrutiyet Dönemi’nden XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar olan süreçteki ilerleme algısı ekseninde Osmanlı aydınlarının Spencer’a olan ilgilerinin nedeni tartışılmaya çalışılacaktır.

Bu alana yorumlarınızı ve katkılarınızı yazınız